خدا نکند رودخانه حریمش را پس بگیرد | کودکانی که طعمه رودخانه می‌شوند

همشهری آنلاین - رابعه تیموری: بستر رودخانه خشک است و آب اندکی که مانند برکه‌ای راکد در کف بستر رودخانه به چشم می‌خورد، از دور به سراب شباهت دارد. در بستر خشک و ترک خورده رودخانه خار و علف و بوته‌های اسپند روییده‌اند و عده‌ای از ساکنان حریم رودخانه با چیدن و فروش همین بوته‌های اسپند درآمد اندکی به دست می‌آورند. دورنمای ضلع شمالی رودخانه رشته‌کوه‌های بلند و رشید آرادکوه است که به زیبایی خودنمایی می‌کنند، اما در ضلع جنوبی رودخانه خانه‌های به‌شدت فرسوده و بی‌رنگ و رو پهلو به پهلوی هم نشسته‌اند. ساخت و ساز ضلع جنوبی رودخانه دقیقا از لب رودخانه شروع شده است. خانه‌هایی با آجرهای قدیمی غبار گرفته که از ردیف‌های سیمان لابه لای آنها لایه‌های نازکی باقی مانده است. بعضی از کوچه‌های حاشیه رودخانه باریک و کوتاه هستند و بعضی از آنها عرض زیادی دارند.

کودکانی که طعمه رودخانه شدند

باور این که رودخانه خشکیده در مواقعی از سال آنقدر پرآب می‌شود که بچه‌های ساحل نشین را در کام خود فرو می‌برد، دشوار است، اما این اتفاق بارها افتاده است. «زلیخا کنجوری» از ساکنان ترکمن تبار حریم رودخانه است. او ٢سال پیش که صاحبخانه اجاره منزلش را بالا برده، خانه زندگیش را به لب رودخانه آورده و در خانه‌ای کلنگی و قدیمی زندگی می‌کند. کنجوری می‌گوید : «وقتی باران شدید می‌بارد، ما از بچه‌ها چشم برنمی داریم که مبادا برای بازی به رودخانه بروند، اما همین که یک لحظه غافل می‌شویم، از رودخانه سر در می‌آورند. تابه‌حال چند بچه در آب رودخانه غرق شده‌اند و کسی نبوده که به داد آنها برسد. ٢ سال پیش یکی از بچه‌های محل را رودخانه با خود برد. وقتی متوجه شدیم، به همه‌جا زنگ زدیم، ولی کسی برای کمک نیامد و چند روز بعد رودخانه جسد بچه را به خاک ساحل پس داد. » بساز و بفروشی که خانه‌های حریم رودخانه را ساخته و قولنامه‌ای فروخته، سال‌ها پیش در ابراهیم آباد ساکن شده است. برای او که جزء اتباع غیر ایرانی و معماری تجربی است، مفاهیمی مانند «حریم رودخانه» محلی از اعراب ندارند. بساز و بفروش حریم رودخانه خریدوفروش قولنامه‌ای و بدون حساب‌وکتابش را هم تخلف نمی‌داند و نمی‌پذیرد که علاوه بر تعرض به حریم رودخانه، جان صدها خانواده را به خطر انداخته است.

دیر یا زود خانه‌ها آوار می‌شوند

ساکنان حریم رودخانه از غیرقانونی بودن سکونت خود در این محل بی‌خبر نیستند، ولی دست و بالشان تنگ است و نمی‌توانند در محل دیگری سرپناهی برای خود دست و پا کنند. «طاهره» شب‌ها از نگرانی این که سقف خانه ناغافل روی سر بچه‌هایش خراب شود، خواب به چشمش نمی‌آید، ولی هر بار که ماموران شهرداری یا اداره منابع آب را در حال گشت‌زنی می‌بیند، هول و هراس بی‌سرپناه شدن به غصه‌ها و مشکلاتش اضافه می‌شود. او می‌گوید : «چند سال پیش که خانه را از بساز و بفروش خریدیم، می‌دانستیم این ملک قولنامه‌ای و بدون سند است و خریدوفروش آن قانونی نیست، ولی برای خرید یا اجاره خانه در جایی دیگر پولی نداشتیم. بساز و بفروش گفت فعلا بخرید، بعدها برایتان سنددار می‌کنم. ما هم خام شدیم و باور کردیم، ولی حالا مرتب از امور آب اخطاریه می‌آید که باید خانه را تخلیه کنیم تا تخریب شود. » عمر خانه طاهره به١٠سال نمی‌رسد، ولی دیوار حیاط و اتاق‌هایش تا کمر طبله کرده و سقف اتاق‌ها حسابی نم‌زده است. طاهره می‌گوید : «اینجا به دلیل نزدیکی به رودخانه همیشه رطوبت دارد، ولی در زمان بارندگی و طغیان رودخانه، آب تا اواسط کوچه‌ها پیشروی می‌کند و دیوار خانه‌ها تا مدت‌ها خیس می‌ماند. پارسال زمستان انباری خانه ما خراب شد، اتاق‌ها هم وضعیت بهتری ندارند و دیر یا زود روی سر بچه‌هایم آوار می‌شوند، ولی چون بلاتکلیف هستیم و ممکن است خانه را از ما بگیرند، نمی‌توانیم آن را تعمیر کنیم. »

بیرونمان کنند بی‌سرپناه می‌مانیم

در اغلب خانه‌های حریم رودخانه چند خانواده با هم زندگی می‌کنند. «گل اندام»که با شراکت چند هموطنش یکی از این خانه‌های سست و لرزان را قولنامه‌ای خریده است. او می‌گوید : «همه کسانی که اینجا زندگی می‌کنند از سر ناچاری است، اگر این خانه را از ما بگیرند سرپناهی نداریم. »

چاره کار اجرای طرح الحاق روستایی است

«محمد شریفی روشن» تاخیر در اجرای طرح الحاق بافت روستایی را دلیل تعرض اهالی به حریم رودخانه می‌داند. شریفی دهیار ابراهیم آباد و از بومیان روستا است. او می‌گوید : «حریم رودخانه در محدوده بافت روستایی ابراهیم آباد قرار نگرفته و دهیاری در حریم رودخانه اجازه مداخله ندارد، ولی به‌طورکلی این مشکلات حاصل تاخیر و معطل ماندن طرح الحاق بافت روستایی است. زمانی که زمین لازم برای ساخت و ساز مسکن روستایی تامین نشود، با مسائلی مانند ساخت و ساز غیرمجاز و قاچاق زمین روبرو می‌شویم. جمعیت روستا در چند سال اخیر چند برابر شده و ابراهیم آباد بیشتر از تراکم روستایی جمعیت دارد. مثلا خانواده من که از اهالی بومی روستا هستند، ٨٠سال پیش با٤نفر جمعیت وارد روستا شده‌اند و الان تعداد آنها به١٤٤نفر رسیده است. این جمعیت تازه، به مسکن نیاز دارند و باید با اجرای طرح الحاق به بافت روستایی، زمین لازم برای ساخت مسکن آنها تامین شود، اما این طرح از سال‌ها پیش راکد و معطل مانده و باعث ساخت و ساز غیرمجاز شده است. »

شرایط معیشتی ساکنان حریم رودخانه را در نظر بگیرید

حریم رودخانه جزو حریم شهری ابراهیم آباد محسوب می‌شود. «حسین علیزاده» مسئول واحد شهرسازی شهرداری حسن آباد می‌گوید : «حریم رودخانه ابراهیم آباد تا ٣سال پیش در حریم بخشداری قرار داشت و حدود٩٠درصد از ساخت و سازهای غیرمجاز این محدوده در گذشته انجام شده است. اغلب خانه‌های حریم رودخانه قدیمی هستند، اما در مورد ساخت و سازهای غیرمجازی که علیرغم نظارت شهرداری در٣سال گذشته انجام شده، مراحل برخورد قانونی مانند اخطار و طرح در کمیسیون طی شده است. » به گفته علیزاده امور آب و فاضلاب شهر حسن آباد وظیفه دارد از حریم و بستر رودخانه محافظت کند. علیزاده می‌گوید : «امور آب از حریم رودخانه چند بار بازدید و یک بار برای تخریب ساخت و سازهای غیرمجاز اقدام کرده است، ولی برای حل این مشکل امور آب باید اعلام حریم بستر کند تا موضوع در شورای تامین و ستاد ساخت و ساز غیر مجاز مطرح وتعیین تکلیف شوند. » مسئول شهرسازی حسن آباد معتقد است تعداد زیاد پلاک‌های حریم رودخانه و شرایط معیشتی نامناسب ساکنان حریم، ایجاب می‌کند این موضوع در سطح استان تصمیم‌گیری و با الحاق پلاک‌های حریم رودخانه به بافت روستا زیرسازی و بهینه‌سازی آنها به صورت قانونی انجام شود.
‌